اسراف و مصرف بیش از حد که در مغایرت با آموزه‌های دینی و ضرورت‌های ملّی قرار دارد و برای جامعه از اهمیّت بسیار زیادی برخوردار است، به طوری که فرهنگ مصرفی مناسب، موجب رشد و توسعه اقتصادی جامعه شود.
در سطح جهانی، اسراف و زیاده‌روی و یا مصرف نادرست، ممکن است بشر را با کمبودها مواجه سازد و در سطح منطقه‌ای، باعث محرومیت کشورهای دیگر یا نسل‌های بعدی شود.
گروهى از اندیشمندان در دنیاى امروز که احساس مضیقه در پاره اى از مواد مى شود سخت به این موضوع توجّه کرده اند تا آن جا که از همه چیز استفاده مى کنند، از زباله بهترین کود مى سازند، و از تفاله ها، وسائل مورد نیاز، و حتّى از فاضلابها پس از تصفیه کردن، آب قابل استفاده براى زراعت درست مى کنند، چرا که احساس کرده اند موادّ موجود در طبیعت نامحدود نیست که به آسانى بتوان از آنها صرف نظر کرد، باید از همه به صورت (دورانى) بهره گیرى نمود.
نکوهش اسراف در اسلام
اسراف در اسلام حرام است و به معنای تلف نمودن هر چیزی می‌باشد که برای رفع نیازی می‌تواند مفید باشد.در نهج البلاغه آمده است:
ألا و أنّ إعطاء المال فی غیر حقّه تبذیر و اسراف و هو یرفع صاحبه فی الدّنیا ویضعه فی الآخره ویکرمه فی النّاس ویهینه عندالله(۱)
آگاه باشید مال را در غیر مورد استحقاق صرف کردن تبذیر و اسراف است، ممکن است این عمل انسان را در دنیا بلند مرتبه کند امّا مسلّماً در آخرت پست و حقیر خواهد کرد; در نظر توده مردم ممکن است سبب اکرام گردد، اما در پیشگاه خدا موجب سقوط مقام انسان خواهد شد.
یکى از دانشمندان غرب در کتاب ارزشمند خود «انسان گرسنه» مىنویسد:
اگر نقشه جهانى گرسنگى را مورد مطالعه قرار دهیم، و اگر عواملى را که موجب پیدایش و بروز آن در نواحى گوناگون هستند تجزیه و تحلیل کنیم، به وضوح در مىیابیم که گرسنگى دستهجمعى یک پدیده اجتماعى است که به طور کلى پیدایش آن نتیجه استفاده نادرست از امکانات و منابع طبیعى یا به دنبال توزیع غلط آن مواد خوراکى است که به این ترتیب به دست مىآید با در نظر گرفتن حقائق آشکارى که ما ذکر کردهایم دیگر ممکن نیستبتوان قبول کرد که گرسنگى یک پدیده طبیعى باشد، زیرا مسلم است که علل آن بیشتر ناشى از عوامل اقتصادى است. ونه از عوامل طبیعى حقیقى که پنهان کردن آن دشوار است اینکه در جهان به اندازه کافى منابع طبیعى وجود دارد براى اینکه جمیع اجتماعات بشرى بتوانند از یک تغذیه شایسته و مناسب برخوردار باشند، و اگر امروز هنوز بسیارى از «مهمانان زمین» نمىتوانند از این خوان نعمتبهرهمند باشند از آن روست که کلیه تمدنها واز جمله تمدن ما نیز براساس نهایت نابرابرى اقتصادى پىریزى واستوار شده است. (۲)
نقش بانوان در جلوگیری از اسراف
امروزه رشد لجام‌گسیخته مصرف‌گرایی از معضلات بسیاری از کشورهاست. جامعه و کشور مصرف‌زده کمتر به خودکفایی می‌رسد. این گرایش در تمام اقشار جامعه نفوذ کرده است و زنان نیز با آن رابطه‌ای دوسویه دارند. از سویی جمعیت انبوهی از مصرف‌کنندگان، زنان هستند و از دیگرسو زنان بر الگوی مصرف دیگران به‌ویژه افراد خانواده تاثیر می‌گذارند، پس اصلاح الگوهای مصرف در هرآنچه نگهداری و حفظ آن اثر مثبت در اقتصاد فرد و جامعه دارد، ضروری به‌نظر می‌رسد. در این ارتباط زنان می‌توانند فرهنگ صرفه‌جویی را درون خانواده نهادینه کنند که این خود به فرهنگ‌سازی در کل جامعه منجر می‌شود. بخش مهمی از آموزه‌های دینی در رابطه با مسائل اقتصادی ناظر به بیان الگوهای مصرفی مطلوب از نظر شرع مقدس در سبک زندگی است.(۳)
راه‌های مقابله با اسراف
برای مقابله با اسراف باید:
ـ الگو قرار دادن زندگی سیره و سنّت اولیاءا…
ـ برگزاری همایش‌ها و کنگره های کاربردی برای آموزش الگوی مصرف
ـ فرهنگ‌سازی و تبیین الگوی مصرف از طریق تعلیم و تربیت (در مدارس و دانشگاه‌ها)، رسانه‌ها، صدا و سیما، مطبوعات، روزنامه ها
ـ نظارت صحیح بر مصرف در تمام سطوح و در همه سازمان‌ها، اُرگان‌ها، شرکت‌ها و…
ـ آموزش الگوی مصرف به کودکان
ـ برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های دولتی در نظام تولید ـ توزیع و مصرف از طریق وضع قوانین و مقرّرات
ـ منشور اصلاح الگوی مصرف
ـ آگاه کردن مردم از استانداردهای جهانی مصرف کالا و انرژی
۱٫ نهج البلاغه، خطبه ۱۲۶ .
۲٫ ژوزونه دوکاسترو، ژپوپلیتیک گرسنگى انسان گرسنه، ص ۴۰۴ ترجمه منیر جزنى(مهران) چاپ امیرکبیر.
۳٫ پژوهش های فقهی زنان و خانواده بهار و تابستان ۱۳۹۹
