انسان مـوجـودی اجتماعی و نیازمند به بـرقـراری ارتـبـاط با محیط پیرامون خود است. ایجاد ارتـبـاط و درک فضای عمومی شهرها در وهله نخست از طریق حس بینایی و مجموعه ای مصور از ابعاد بصری و فضایی محیط شهری امکانپذیر است.
شهروندان با عبور از فضاهایی که ادراکات حسی مختلفی را در اثر دریافت پیامهای متنوع، به خصوص از طریق دیدن حس میکنند، هویت و حس تعلق به فضا را کسب می نمایند. درک حاصل از این پیامها در مجموعه ای از ذهن ناظر نقش می بندند و چگونگی رابطه وی را با محیط پیرامونش شکل میدهند. در تحلیل این جنبه از محیط، ارزیابی پیامهای بصری، ویژگیهای مؤثر در نحوه ادراک، سازوکار دستگاه بینایی، ویژگیهای فردی و محیطی نقش بسزایی دارد.
درک از فضا در افراد از نظر مادی و احساسی، تشابهات بسیاری با یکدیگر دارند اما فهم معنایی یعنی تفسیر و ارزیابی آنها متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال طرح ساماندهی و باز آفرینی میدان شهرداری شهر رشت، توانایی برقراری ارتباط مناسب بین فرم و عملکرد فضایی آن را داشته ولی در واقع میدان با وجود داشتن یک طرح از پیش اندیشیده شده و نیز کاراکتر خاص و متمایز کالبدی، موفق به برقراری ارتباط معنی دار بین عناصر الحاقی با زمینه کالبدی نبوده و علی رغم تمامی ویژگی های مطلوب تعاملات اجتماعی ایجاد شده دارای معضلاتی خواهد بود نتیجه موجب ادراک نامطلوب بصری _ فضای در عناصر الحاقی بی هویت و ناموزون به مجموعه گردیده است. به اعتقاد برخی کارشناسان این ارتباط میدانی ناموفق، یکی از نقاط ضعف این میدان بوده و منجر به شکل گیری طرح واره ها و تصویر ذهنی نامطلوب از میدان در ذهن شهروندان شده است.
گره های شهری و چیدمان مبلمان شاخص (نشانه گذاری) مطلوب و نامطلوب شهر رشت
شهر رشت دارای سطح هموار و زمینهای پست می باشد که این دلیل بر ساخت و سازهای پراکنده شهری را تسریع کرده که در نهایت میتواند به گسترش افقی و اسپرال شهری (رشد شهری پراکنده یا گسترش افقی) منجر شود بسیاری از اراضی اطراف شهر که طی دوره های مختلف وارد محدوده شهر شده اند، کاربری کشاورزی داشته اند و که به تدریج کاربریهای خود را از زمین های کشاورزی به اراضی آماده سازی تغییر داده و اطراف شهر شکل گرفته اند. برخی از بافتهای حاشیه شهر نیز بافت ارگانیک روستایی است که از اتصال روستاهای اطراف هسته اولیه شهر تشکیل شده اند. همچنین در مبادی ورودی شهر تقاضا برای زمین و مسکن با توجه به مهاجرتهای فراوان به شهر در طول دوره های مختلف و به طورکلی رشد جمعیت شهر، مدام با افزایش روبرو بوده است. این امر باعث شد تا این اراضی در طول زمان، با ساخت وساز و تفکیک غیرمجاز اراضی تبدیل به بافتهای حاشیه ای شوند و همین امر باعث پراکنده رویی شهر در امتداد جاده های ورودی شهر شده است (شکرگزار.۹۲) افزایش کیفیت محیط شهری گامی بلند به سوی ارتقای رضایت شهروندان است کی از ابعاد شایان توجه در افزایش کیفیت محیطی ارتقای آسایش بصری است. آسایش بصری بازتابی از کیفیت زندگی، آرامش و رفاه شهروندی است.
به دنبال انتظام بخشیدن به رشد و توسعه شهری شهر رشت، با اجرای الگوی صلیبی و انداختن حلقه کمربندی به دور شهر، شکل شهر به سوی الگوی شعاعی متمایل شده است. اما باید در نظر گرفت که به دلیل ارگانیک بودن بافت داخل محلات و ارتباط ناقص و ناهمگون، هر حلقه به صورت بریده دوایر متحدالمرکز ناقص، شکل گرفته و حلقه های ارتباطی هیچگاه نتوانستند الگوی شعاعی را کامل کنند که به شکل شعاعی ناقص شهر رشت منجر گردید.
ادراک فضایی افراد، عموماً از نظر مادی و احساسی، تشابهات بسیاری با یکدیگر دارند اما معنای دریافتی و تفسیر و ارزیابی آنها از فضا با یکدیگر متفاوت است. اراضی خالی و باز در قسمت جنوب شرقی و شرق شهر که خالی و بلااستفاده مانده اند و فضاهای باز سمت غرب رشت و درامتداد جاده فومن که اغلب این فضاهای گمشده به صورت فضاهای رها شده بین محلات و فضای باز اطراف مرداب عینک می باشند تا حدود زیادی پراکندگی ساخت و سازها را تشدید کرده اند.
روابط متقابل میان عناصر مستقر در یک فضا می تواند شکلهای گونا گونی به خود بگیرد، اما در نهایت باید به لحاظ بصری و ادرا کی، کلیتی واحد را به وجود آورد. موفقیت میدان مرکزی شهر در برقراری ارتباط با مخاطبانش،تا حد بالایی به کیفیت مؤلفه های بصری آن وابسته بوده و این معیارهای بصری_ فیزیکی هستند که به دلیل ماهیت عینی و ملموس خود بر برداشت ذهنی استفاد ه کنندگانش تأثیر بسیاری دارند. ادراک بصری شهروندان، ا گرچه از نظر کالبدی، ملموس نبوده و به اندازه مؤلف ههای بصری _ فیزیکی قابل انداز ه گیری نیستند اما بسیار مهم اند، چون احساس فضایی و هویت ذهنی آنها را می سازند؛ احساسی که مبنای تفسیر و ارزیابی هر فضا از سوی مردم می باشد با به کارگیری آ گاهانه عناصر بصری مناسب با ماهیت هر فضا و نیز برگزیدن روابط فضایی، ساختاری و نظم دهنده هماهنگ میان کف، بدنه و عناصر مستقر در آن با یکدیگر و با زمینه را ایجاد نموده و نقش فضای شهری را در راستای رسیدن به هدف نهایی پررنگتر نماید.
مبلمان شهری مطلوب و نامطلوب در شهر رشت
ارتباطات بصری هماهنگ در یک فضا و چفت شدن آنها با متن آن فضا و تأمین نیازها و توقعات بصری استفاد ه کنندگان آن، موجب تقویت آن فضا در برانگیختن حس بینایی و در نتیجه ادراک بهترمردم می شود. ارزیابی مثبت مردم در معنای درک شده از فضای طراحی شده نیز در استقبال آنها از آن فضا و ایجاد حس تعلق به آن نقش بسزایی دارد و در آن صورت است که می توان از یک فضا به عنوان مکانی مطلوب از دید استفاده کنندگان و ماندگار در اذهان یاد کرد.
هاتف فرحناک، دانشجوی دکتری شهرسازی
شعاع مشرق: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانهای منتشر میشود.
